Choć rokowanie jest pomyślne, a choroba trwa zazwyczaj 2–6 dni, właściwa i szybka interwencja jest kluczowa, by zapobiec powikłaniom. Stan zapalny dotyka do 10% kobiet karmiących, najczęściej między 2. a 6. tygodniem po porodzie, ale może wystąpić w każdej chwili trwania laktacji.
Jak rozpoznać stan zapalny piersi?
Aby zdiagnozować zapalenie, muszą wystąpić przynajmniej dwa objawy miejscowe dotyczące piersi oraz co najmniej jeden objaw ogólny (grypopodobny). Choroba zazwyczaj dotyczy tylko jednej piersi i ma ostry przebieg.
Kluczowe objawy dotyczące piersi:
• Silny, samoistny ból fragmentu lub całej piersi.
• Zaczerwienienie, obrzęk i wzmożona spoistość (twardość) fragmentu lub całej piersi.
• Wyraźne zgrubienie, które nie ustępuje po karmieniu.
• Mogą być zauważalne zaburzenia wypływu mleka, co sprawia, że dziecko krócej zjada z chorej piersi.
Objawy ogólne (grypopodobne):
• Gorączka powyżej 38,5°C (w 30% przypadków gorączka nie występuje).
• Dreszcze, ból głowy i mięśni.
• Zmęczenie, senność, nudności lub wymioty.
Dlaczego dochodzi do zapalenia?
Stan zapalny rozwija się w wyniku dwóch głównych mechanizmów:
Tor mechaniczny (zaleganie)
Jest to najczęstszy scenariusz, wynikający z niedostatecznego opróżniania piersi. Mleko zalega w przewodach, poszerzając je aż do uszkodzenia nabłonka. Mleko przedostaje się do otaczających tkanek, co wywołuje lokalną i ogólną reakcję zapalną.
Co sprzyja temu torowi?
• Nieefektywne ssanie piersi lub nieprawidłowa technika karmienia.
• Zbyt mała częstość karmień (zalecane minimum 8 razy na dobę).
• Nagłe odstawienie dziecka od piersi.
• Hiperlaktacja (nadmierna produkcja) spowodowana niepotrzebnym odciąganiem mleka.
Tor infekcyjny
Rozwija się, gdy następuje zaburzenie równowagi mikrobioty w przewodach mlecznych i dochodzi do namnożenia się chorobotwórczych bakterii. Najczęściej jest to gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus).
Co predysponuje do infekcji:
• Uszkodzenie brodawek (np. wskutek nieprawidłowego ssania) i utrzymujące się, zakażone rany.
• Obniżona odporność matki (np. z powodu przemęczenia lub stresu).
• Niedożywienie lub stosowanie diet niedoborowych.
Co robić w przypadku zapalenia?
Konieczne jest szybkie wdrożenie właściwego postępowania. W tej sytuacji może wspomóc położna/doradca laktacyjny.
Należy kontynuować karmienie z chorej piersi. Ani gorączka, ani stosowanie większości leków przeciwzapalnych czy antybiotyków nie jest przeciwwskazaniem do karmienia.
Karmienie i opróżnianie piersi
- Karmienia muszą być częste i długie, tak jak chce tego dziecko.
- Kontrola techniki karmienia (czy dziecko ssie efektywnie?).
- Pozycja: pomocne może być karmienie w pozycji, w której broda lub nos dziecka znajdują się od strony chorego fragmentu piersi.
- Częstotliwość: minimum 8 karmień na dobę.
Leczenie przeciwzapalne i przeciwbólowe
Celem jest ograniczenie stanu zapalnego i bolesności.
- Ibuprofen (niesteroidowy lek przeciwzapalny – NLPZ)
Jest to najczęściej zalecany lek. Dawka 200–400 mg co 6–8 godzin, nie przekraczając dawki dobowej 1200 mg. Należy używać najmniejszej skutecznej dawki przez najkrótszy czas.
- Paracetamol
Można stosować dodatkowo w celu łagodzenia bólu (500 mg–1 g co 4–6 godzin), pomiędzy dawkami NLPZ.
Probiotyki
Wskazane jest użycie probiotyku zawierającego konkretne szczepy, takie jak Lacobaciluus salivarius CECT5713, SLG03 lub Lactobacillus fermentum CECT5716. Mają one korzystny wpływ na skład mikrobioty, która często przyczynia się do zatykania przewodów mlecznych. Probiotyki należy stosować od 15 do 21 dni.
Delikatne wsparcie i odpoczynek
- Jeśli dotyk jest konieczny, musi być on bardzo delikatny.
Ważne ostrzeżenie: Forsowny, bolesny masaż piersi jest zakazany! Może on uszkodzić tkanki, prowadząc do obrzęku, który pogarsza zaburzenia przepływu i sam stan zapalny.
- Po karmieniu zastosowanie chłodnych okładów na chorą pierś (np. okłady żelowe). Czas stosowania to nie dłużej niż 10 minut.
- Odpoczynek – zwiększenie podaży płynów, wartościowe odżywianie i wypoczynek.
Kiedy potrzebny jest antybiotyk?
Jeśli brodawki są zdrowe, a stan ogólny matki jest dobry, samo leczenie przeciwzapalne i prawidłowe postępowanie laktacyjne ma wysoką skuteczność (ponad 90%). Objawy grypopodobne powinny minąć w ciągu 24–36 godzin.
Antybiotykoterapia jest konieczna, jeśli:
• Przy wdrożonym prawidłowym postępowaniu nie ma poprawy w ciągu 24–48 godzin.
• Występuje uszkodzenie lub zakażenie brodawek.
• Stan ogólny matki jest zły od początku lub się pogarsza.
Leczenie trwa zazwyczaj 6–7 dni. Antybiotyk dobiera się pod kątem bezpieczeństwa dla dziecka i częstości stosowania. Właściwie dobrana i szybko zastosowana antybiotykoterapia obniża ryzyko powikłań.
WAŻNE: Artykuł ma charakter edukacyjny i informacyjny, nie zastępuje profesjonalnej porady medycznej. W przypadku problemów zdrowotnych zawsze konsultuj się z lekarzem, położną lub z certyfikowanym doradcą laktacyjnym.
Źródło:
Nehring-Gugulska M., Żukowska-Rubik M. Protokół leczenia zapalenia piersi. Ginekologia po dyplomie. 2016, 18 (5):53-70.
Nehring-Gugulska M., Michalak E., Mińko A., Filipowicz N., Wietrak E. Zastosowanie naturalnych składników (bromelaina, lecytyna, probiotyk) jako uzupełnienie postępowania w przypadku zaburzeń przepływu mleka przez gruczoł piersiowy w okresie laktacji – badanie pilotażowe. POSTĘPY NEONATOLOGII• NR 1 (29) 2023:45-55.
Academy of Breastfeeding Medicine Clinical Protocol #36: The Mastitis Spectrum, Revised 2022 Katrina B. Mitchell, Helen M. Johnson, Juan Miguel Rodrıguez, Anne Eglash, Charlotte Scherzinger, Irena Zakarija-Grkovic, Kyle Widmer Cash, Pamela Berens, Brooke Miller and the Academy of Breastfeeding Medicine. BREASTFEEDING MEDICINE Volume 17, Number 5, 2022
Nehring-Gugulska M., Kowol-Trela K., Schorzenia gruczołu piersiowego w okresie laktacji. Ginekologia po dyplomie Nr 04/2021